Geschiedenis

Korte historie van de Vlietzone

GESKIEDENIS FAN DE FLIET-WIEKEN.

Bij et plak dèr foor 1200 de waterkes Fliet, Potmarge en Ee in ’e Middelsee útkwamen, groeide op twee terpen om ’e Ee heen un hannelsbuurt Nijehove. Met de terp Oldehove (met de oudste Liwwadder kerk, wijd an Sint Vitus) en noch su’n hannelsbuurtsje in de Hoek dèr et Fliet in ’e Ee útkwam, wudde dit de stad Liwwadden. Krekt foor 1500 wudde de gracht om die stad kompleet; dat waar oek wel noadeg: in 1487 konnen fijannen nog frij maklek Liwwadden inkomme en is de stad in paar jaar beset weest.

De oudst bekende kaart fan Liwwadden is fan suwat 1560. Toen had de stad één dúdleke butenbuurt: om et Fliet heen; fooral an ‘e noordkant waar al bebouwing un eind foorbij de weg naar Cambuur/ Oranjewaltsje. (Later groeide oek su’n buert om ‘e Ee heen, Camstraburen en Ouwegaleien; mar in 1560 waar dèr nog weinig te fienen.)

Je siene et der nou niet meer an af, mar et Fliet waar dus in oorsprong un waterweg. De teugenwoordige straatnamen Noordfliet en Súdfliet geve dat oek nog an. ‘Pas’ in 1970 is die waterweg dempt. Fooral et stuk dichtst bij de stad waar smal foor de groater wordende skepen, in 1895 waar as modernere faarweg al et Nieuwe Kanaal (‘Emmakade’) groeven fan de Stadsgracht naar de Greuns bij Skilkampen. Maar tot na 1945 wudde Koopmans Meelfabriek an et Noordfliet over et water befoorraad.

Al in 1560 waren om et Fliet heen bedrieven festigd; op de al noemde kaart is de korenmolen te sien, dèr fan ’e stadsgracht af un pad en un opfaart heen liepen; de wiek Molenpad het dèr sien naam fan kregen. Oek an et Noordfliet stond in 1560 su’n molen (op dat plak al frij gau weer ferdwenen). De Flietsters waren fan ouds gien stadsjers, fielen foor un part oek buten de stadswetten. Et stadsbestuur waar dèr niet su wies met. Et het nog wel su’n 100 jaar duurd foordat der un brug kwam tussen et Fliet en de stad (folges et bord bij de Flietster brug 1656?); derfoor moesten je over et water, of óm deur de Hoeksterpoort.

In 1832 ging, na lange foorbereiding fan kaarten tekene en su meer, et kadaster fan start. Fan dat jaar (en in groate lijnen daarna) is un haarskerp beeld te krijen fan de bebouwing bij et Fliet. Oek de eigenaars wudde noemd, huurders niet. (Dat kadaster fan 1832 is oek op internet te fienen op HISGIS, bijfoorbeeld fia de website www.tresoar.nl).

In groate lijnen waar et toen nog meest bebouwing bij et Fliet langs; dèrachter waar et in 1832 nog meest weiland. Achter de grachtswallen fiene we ferskeidene ‘plaisirtuinen’ met ‘zomerhuis’ fan welgestelden út de Stad.

Wel siene we hier et selfde wat toen oek in de (binnen-)stad heel sterk waar: kleine húskes, faak eenkamerwoanings, an stegen achter de groate panden bij de straten, hier dan achter et Fliet. Foor un part woanden dèr werknemers fan bedrieven langs et Fliet. In wat justjes later De Weerklank wudde, nou Seeheldebuurt-west, fiene we in 1832 al et begin fan et doalhof fan kleine straatsjes fan die Weerklank. As bedrieven fiene we ferskeidene pakhuzen; dèr waren graan- of fergeliekbere pakhuzen bij met altied feul aksie. (Wel tot 1940 mutte in ’e buurt fan de Flietster brug ‘los werklieden’ paraat weest weze, op soek naar un klus fan lossen of laden.) Naast die pakhuzen wudde in 1832 apart noemd: in de Weerklank leerloaierij en pottebakkerij fan Dorama en groenferverij fan Suringar; ferderop un grutterij (= gortmakerij, faak met peerdekracht), branderij (foor brandewyn) + mouterij (foor de bierbrouwers), tichelwerk (= steenbakkerij; waar der al in 1700), oaliemolen fan Looxma, 2 ‘lijmziederijen’, twee leermolens, op Skilkampen nog twee oaliemolens (toen de duurst belastte bedrieven), ‘zeemtouwerij’, touwdraaierij, 2 skipsbouwerijen, 2 ‘vellebloterijen’, pelmolen, houtsaagmolen, nog 3 loaierijen, oaliemolen bij Pietersburen (de Fenix, út 1752), linnenweverij, zoutkeet, nog un pottebakkerij fan Dorama op et Súdfliet en een fan Van Gent, nog un branderij en un mouterij, zeiltaanderij en lijnbaan (achter de Grachtswal). De groate wien-bedriefsmolens stonden toen tussen Pietersburen en Skilkampen.

Oastlek fan Pietersburen waar bij et Súdfliet langs gien pad; dat het duurd tot de demping in 1970. De bedrieven waren alleen over et water te bereiken; later achterom fia de Willem Loréstraat.

Ut 1888 hewwe we dúdleke sifers over de al noemde steegwoaningen. De lijst maakt ferskil tussen ‘buurten en onderbuurten’ en ‘stegen en gloppen’, maar et ging bij beide meest om kleine húskes; achter de namen eerst et tal huzen, dan et tal bewoaners. Súdfliet (204, 936), Noordfliet (236, 1119). Stegen, gloppen en buurten achter et Súdfliet: Haven (15, 66), Keetwaltsje (6, 19), Ketelsteeg (11, 47), Pottebakkerssteeg (5, 15), Túnmanssteeg (12, 55), Cichoreibuurt (38, 178), Hellingbuurt (29, 123), Pietersburen + Achter Pietersburen (29, 132), Poppebuurt (36, 164). Achter et Noordfliet: Diekshoek + Achter Diekshoek (18, 67), Langesteeg e demping in 1970)men eerst tal huzen, dan tal bewoaners water te bereiken (10, 47), Oranjewaltsje (9, 31). De Weerklank wudde onderskeiden in Hoogpad, Hoogendspad, Hulstbuurt, Kapelsteeg, de Krimp, Laagpad, de Polle en de Seringebuurt (boud as Suringarbuurt); opteld 151 húskes met 606 bewoaners. Et Molenpad (‘steeg/gloppe’ achter de Grachtswal): 7 met 39; toen 194 meter lang.

Nieuwbouw-‘projekten’ wudden fan ouds faak opset deur ondernemers in de bouw (faak benoemd as ‘mr metselaar’) of, su as we al sien hewwe, deur groate ondernemers. Kort na 1900 wudden om et Fliet heen de eerste projekten onder de woaningwet boud: (Oud-)Indiese buurt 1908, Saskiabuurt direkt daarna, Eillartsstraat 1917. Maar dèrfoor waren om et Fliet heen al nieuwbouwstraten ferrezen deur suk partikulier inisjatief: et groatste deel fan de wiek Molenpad (achter de Grachtswal waar in 1919 nog onbebouwd weiland) en westkant wiek Welgelegen. Buten de Weerklank (na 1945 fefongen deur de Seeheldebuurt west) en de Oud-Indiese buurt binne de weilanden achter et Noordfliet in bitsje later beboud. Et westlek deel foor 1940, et oastlekste kort na ’45.

Wytse Tjoelker

Geef een reactie